Deniz Savaşları

ÇANAKKALE DENİZ SAVAŞLARI

Çanakkale Deniz Savaşları, I. Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletleri donanmaları ile savunmada kalan Osmanlı Devleti donanması ve kara topçusu arasında 1915 yılında Çanakkale Boğazı'nda meydana gelen savaşlardır. 18 Mart 1915 günü savaştaki en şiddetli çatışmalar yaşandı. Deniz Savaşı'nın fikir babası Winston Churchill'in planı; Boğazları donanma ile geçerek Osmanlı'yı savaştan saf dışı bırakmak ve aynı zamanda Bolşeviklerin baskı uyguladıkları Rus Çarlığı'na yardım etmekti. Churchill bu planı Akdeniz filo komutanı Amiral Carden'den de destek bulunca plan İngiliz meclisinden geçti. Zamanın en ileri teknolojisine sahip olan İngiliz donanması tarihinde hiçbir yenilgi almamıştı. Fransa'nın desteği ile dünyanın en büyük donanmasını oluşturuyordu. Bu donanmaya yenilmez armada ismi takılmıştı.

Osmanlı ordusu ise boğazı savunmak için Almanlara mayın döşetmişti. Bu mayınlar genişliği 1,5 km ile boğazın en dar yeri olan Soğandere-Dardanos önlerinden güneye doğru sıralıydı. 10 mayın hattı kurulmuştu. Bu hatlarda toplam 225 mayın bulunmaktaydı. Kıyılarda bu hatları koruyacak gizli obüs bataryaları hazırlanmıştı. Savunma temelde topçu bataryalarına dayanmaktaydı. Bu toplardan çoğu oldukça eskiydi. En iyilerinin bile atış menzili 7-8 km civarındaydı. Boğazın girişinde Rumeli'de Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları, Anadolu'da Kumkale ve Orhaniye tabyaları bulunuyordu. Anadolu yakasında Kepez burnuna, Rumeli de ise Kilitbahir'e kadar topçu savunmasını ağırlıklı olarak seyyar tabyalar (havanlar, toplar, obüsler) üstlenmişti. Kepez altında Dardanos sabit tabyası Kepezden sonra iki yakada Mecidiye ve Hamidiye tabyaları, Kilitbahir, Namazgâh ve Havuzlar tabyaları bulunuyordu. Ayrıca denizaltılar için boğaza ağlar gerilmişti.

Savaş başlıyor

3 Kasım 1915 tarihinde 28 gemilik İngiliz-Fransız filosundan ilk atışı Cornwallis adlı zırhlı yaptı. 28 gemi, boğazın dış tabyalarını 17 dakika süren top ateşine tuttu. Bu bombardıman sırasında Seddülbahir tabyası büyük hasar gördü. 19 Şubat günü çok sayıda gemiyle bombardıman başladı. Osmanlı topları, menzilleri kısa olduğu için karşılık veremiyordu. Ancak saat 12'den sonra gemiler kıyıya yaklaşarak 7 km.den ateşe başlayınca bataryalar karşılık vermeye başladı. Gemilerden ikisi hasar gördü. Amiral Carden saat 17.30 da geri çekilme emri verdi. Bozan hava sebebiyle 25 Şubat'a kadar saldırı olmadı. 25 Şubat günü dış tabyalar tahrip edildi. 18 Mart'a kadar geçen sürede Rumeli yakasında Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu yakasında Kumkale ve Orhaniye tabyaları tahrip edildi. 17 Mart'ta Amiral Carden sinirleri bozulduğu için görevden ayrıldı yerine Amiral De Robeck atandı. 18 Mart günü bir saldırı planlandı. Bu plana göre 3 filo oluşturulacak;

* 1. Filo : Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson, Inflexible
* 2. Filo : Albion, Swiftsure, Magestic, Ocean, Cornwallis, Irresistible, Vangeance, Canopius, Prince George
* 3. Filo (Fransızlar) : Bouvet, Gaulois, Suffren, Charlmagne

ve bu filoların iki hat oluşturarak kıyıları bombardıman altında tutmaları ve bu sırada da mayın temizleyicilerin çalışması sağlanacaktı. 18 Mart'tan önce mayın tarama gemileri yoğun faaliyet göstererek mayınların bir bölümünü toplamışlardı. Ancak Mesudiye-Soğanlıdere hattından Çimenlik'e kadar olan bölge mayından temizlenemedi. Bu arada 17 Mart'ı 18 Mart'a bağlayan gece Nusrat Mayın Gemisi Karanlık Liman'ın kuzeyine 26 mayından oluşan bir mayın hattı döşemeyi başardı.

18 Mart Harekâtı

Fransız savaş gemisi Bouvet'nin batışı (18 Mart 1915)
Fransız savaş gemisi Bouvet'nin batışı (18 Mart 1915)
Terk edilen İngiliz savaş gemisi Irresistible'ın batışı (18 Mart 1915)
Terk edilen İngiliz savaş gemisi Irresistible'ın batışı (18 Mart 1915)

18 Mart 1915 sabahı saat 10:30'da Agamemnon komutanlığında 1. Filo, A hattını oluşturarak ve arkadan 2. Filo tarafından desteklenerek boğaza girdi. Saat 11.00'den itibaren yaklaşık 13.000 metreden tabyaları topa tuttu. Toplam 506 topa karşılık savunmada sadece 150 top vardı. Menzili yetmediği için tabyalardan karşılık verilemedi. Filo biraz daha ilerledi ve tabyaların, özellikle de hareketli olanların menziline girdiğinde karşı ateş başladı, Agamemnon ve Inflexible yara aldı. Donanmanın ateşi yoğun olmasına karşın isabetli değildi çünkü, çeşitli yanıltma yöntemleri ve yer değişimi uygulanıyordu. Bu aşamada Kepez'den karşıya olan ilk mayın hattının temizlenmesi planlanmasına rağmen buraya yanaşılamadı bile. Saat 12.30'da 3.filo (Fransız) B hattı öndeki gemilere yaklaşarak kıyılara ateş açtı. A hattının iki yanından geçerek ön hattı oluşturdular. Bu arada tabyalardan ateş devam ediyordu ayrıca gemiler ilerleyerek Çanakkale ve Kilitbahir tabyalarının da menziline girmiş, ateş altında kalmışlardı. Saat 14.00 civarında Türk tabyalarının ateşi biraz azaldığı için Amiral Robeck, 2. filonun gelerek en öndeki 3. filo gemileri ile yer değiştirmesini istedi. Bu manevra esnasında Erenköy körfezine giren gemiler Nusrat'in mayınlarına çarptılar. Bouvet mayına çarparak 10 dakika içinde sulara gömüldü. Yardıma giden Ocean ve Irresistible, mayın ve top yarası alarak terkedildi, mürettebatları diğer gemilerce kurtarıldı. Gaulois, Suffren, Agamemnon ağır hasar almış, Charlemagne da hafif yaralanmıştı. İlk mayın hatlarına bile erişemeden, dış savunma hattı düzeyini bile hizalayamadan bu hâle düşen Birleşik Donanma büyük bir panik yaşadı ve saat 17:45'te, De Robeck geri çekilme emri verdi. Donanma hızla boğazı terkederek Bozcaada'ya doğru çekildi. Irresistible ve Ocean da gece çökerken battılar.

Savaşın sonu

6 saat 45 dakika süren bombardıman sonucu iki İngiliz, bir Fransız zırhlısı battı, bir İngiliz, iki Fransız zırhlısı ağır yara aldı, üç gemi karaya oturdu. Osmanlı tarafındaki kayıp ise kırkdört şehit, yetmiş yaralı, sekiz top idi.

Donanma boğazdan geçemeyince kara harekâtı gündeme geldi. Müttefikler planlarını düzenlediler, hazırlıklarını yaptılar. Malta'dan, İngiltere'den, Fransa'dan, Mısır'dan gelen askerler Limni adasında toplandılar.


Denizaltı harekâtları

İngiliz denizaltıları, 1914 yılından itibaren, asıl savaş henüz başlatılmadan, saldırıya geçmişlerdir. 13 Aralık gününde, İngiliz denizaltı B11, Çanakkale Boğazı'na girmiş ve 1874 yapımı, Sarı Sığlar koyunda demirlemiş Mesudiye adlı Türk savaş gemisine saldırmıştır. Gemi su almış ancak batmamıştır, 673 kişilik mürettebatının çoğunluğu gemi gövdesini delerek kurtarılmıştır.

Fransız denizaltı saldırıları da savaşın resmî başlangıcından önce gerçekleşmiştir. 5 Ocak, 1915 tarihinde Fransız denizaltı Saphir Nara Burnu'na kadar ulaşmış ve sonrasında batırılmıştır. Mürettebatından 14 kişi yaşamını yitirmiş ve 13'ü Türk ordusu tarafından tutsak edilmiştir.

17 Nisan gününde, İngiliz denizaltı E15 boğazı geçmeye çalışmış, ancak çok derinden ilerlemesi nedeniyle, akıntıya kapılmış ve Kepez Burnu çevresinde topçu ateşi ile batırılmıştır.

Boğazı geçmeyi başaran ilk denizaltı Avustralyalı AE2'dir. 26 Nisan'da, işgal ordusu İlyas Burnu ve Anzak Koyu'na çıkartma yaptığı esnada, AE2 boğazda ilerlemiş, ve saldırı denemelerine rağmen, 3 gün sonra, Türk torpido botları tarafından Erdek Körfezi'nde batırılmıştır. Boğazı geçen ikinci denizaltı, İngiliz E14, Marmara Denizi'ne ulaşmış ve 3 hafta boyunca saldırılarda bulunmuştur. E11 ise, Barbaros Hayrettin adlı savaş gemisine saldırmıştır.

Denizaltı mürettebatları tarafından Küçükçekmece çevresindeki demiryollarına yapılan saldırıların yanı sıra, Fransız denizaltı Joule 1 Mayıs günü boğaza girmeyi denemiş ancak mayına çarparak batmıştır. 27 Temmuz'da tekrar Mariotte ile denenmiş ancak yine başarısız olmuşlardır. Marmara Denizi'ne ulaşan ilk Fransız denizaltı Turqoise 30 Ekim'de mürettebatı ve harekât ile ilgili belgeler ile birlikte Türk ordusu tarafından tutsak edilmiştir. Denizaltına, Fransız kaptanı teslim olmaya zorlayan Onbaşı Müstecip'in adı verilmiştir.

Nusrat Mayın Gemisi

Nusrat Mayın Gemisi, İttihat ve Terakki Partisi'nin bir üyesi olan Albay Cevat tarafından yönlendirilerek boğazın çeşitli kısımlarına mayınlar döşemiştir. Fakat bu mayınların İngiliz gemileri tarafından farkedilip imha edilmesi ve Boğaz güvenliğini sağlamakla görevli olan kıyıdaki topçu bataryalarını bombalaması sonucu Boğaz'daki hareketlerinin rahatlaması üzerine, Albay Cevat bir gözlem yapmış ve İngiliz gemilerinin boğazdan girip kıyıları bombaladıktan sonra karanlık liman denilen yerden çıktıklarını belirlemiştir. Bunun üzerine Nusrat Mayın Gemisi bu limana toplam 26 adet mayın döşemiş ve bu mayınların bulunmaması için mayınları ters yerleştirmiştir. Nitekim İngilizler bu mayınları bulamamış ve İngiliz donanmasının en büyük gemilerinden ikisi batmış ve ikisi de ağır hasar alarak iş görmez hâle gelmiştir. Bu durum, muhtemelen savaşın kaderini ve gidişatını etkileyen ve İtilaf Devletleri'ni deniz harekâtından caydıran en büyük etken olmuştur.